Cây Râu hùm – Vị thuốc có hoa đẹp trị đau nhức xương khớp

Râu hùm là một loại cây có hoa rất đẹp được ưa chuộng trong dân gian để trang trí và thích hợp để trồng trong khu vườn gia đình. Ngoài tác dụng làm cây cảnh, râu hùm cũng được sử dụng như một vị thuốc trong y học Đông y.

Hình ảnh cây Râu hùm trong tự nhiên

Theo y học cổ truyền, dược liệu từ thân rễ của cây có tác dụng: thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm chỉ thống, lương huyết, và tán ứ. Cần lưu ý rằng toàn bộ cây có độc. Thân rễ được sử dụng chủ yếu để điều trị thấp khớp và tê thấp. Và còn được sử dụng để trị viêm loét dạ dày, hành tá tràng, viêm gan, lao lực, tăng huyết áp, bỏng, và lở ngứa…

Công dụng của Dược liệu có được như vậy không? Hãy cùng Giảng viên Trường Cao đẳng Dược Hà Nội tìm hiểu nhé!

1. Đặc điểm chung Dược liệu

Tên gọi khác: Râu hùm hoa tía, Cẩm địa la, Ngải rợm, Nưa, Cu dòm (Bana), Ping đô (Kdong),

Tên khoa học: Tacca chantrieri Andre – Taccaceae (Họ: Râu hùm)

1.1 Mô tả thực vật:

Râu hùm là một loài cây có thời gian sống lâu dài, cao từ 50 đến 70 cm. Thân cây râu hùm mọc dài trên mặt đất và có nhiều đốt, hơi cong.

Các lá cây râu hùm mọc từ phần đỉnh của thân rễ. Phiến lá có hình dạng trái xoan, tương tự như lá của cây dong. Có phiến lá hình mác thuôn hoặc trái xoan, dài khoảng 50 cm và rộng 20-25 cm. Lá có gốc tù và lệch nhau, đầu lá nhọn, mặt trên của lá có màu lục sẫm, nhẵn bóng. Mặt dưới của lá thường có ít lông nhỏ và mép lá được duy trì nguyên vẹn, lượn sóng, gân lá nối rõ nét ở mặt dưới. Cuống lá có bẹ, có hình dạng giống lòng máng, dài lên đến 30 cm.

Cụm hoa của cây râu hùm phát triển trên một cánh thẳng hoặc cong thành tán, ngắn hơn so với lá cây, thường là nhẵn hoặc có một ít lông. Màu của hoa thường là tím đen. Hoa mọc thành cụm sợi dài cùng màu. Mỗi cụm hoa bao gồm từ 15 đến 20 bông hoa, hình dạng tương tự như cấu trúc của một bao hoa đấu với 6 thùy. Nhị hoa có số lượng 6, màu tím đen, chỉ nhị được đính vào giữa bao hoa. Bầu hoa có hình dạng nón ngược, có 6 cạnh nổi lên như những chiếc cánh. Quả của cây là nang dài có màu đỏ tím, hạt có hình thận và được trang bị các vân dọc.

Mùa hoa nở thường diễn ra vào mùa tháng 7-8, mùa quả thường vào tháng 9-10.

Hình ảnh cây và hoa của dược liệu Râu hùm

1.2 Phân bố – sinh thái:

Họ Taccaceae (hay họ Râu hùm) bao gồm hơn 10 loài trên toàn thế giới, chúng là những cây thảo thường xanh hoặc có phần trên mặt đất lụi vào mùa đông hàng năm. Chúng được phân bố ngẫu nhiên trên các vùng nhiệt đới trải dài trên châu Á, châu Phi và châu Đại Dương.

Ở Việt Nam, có tổng cộng 6 loài thuộc họ Taccaceae, trong đó loài râu hùm là loài có phạm vi phân bố rộng nhất. Dữ liệu thu thập từ Viện Dược liệu kể từ năm 1986 cho thấy rằng râu hùm đã được phát hiện tại 26 tỉnh thuộc vùng miền núi và trung du. Phạm vi phân bố của loài cây này chủ yếu tập trung ở các tỉnh miền núi từ Tây Nguyên về phía tây, bao gồm các tỉnh như Gia Lai, Kon Tum, Quảng Nam, Quảng Bình, Nghệ An , Thanh Hoá, Ninh Bình, Hoà Bình, Sơn La, Tuyên Quang, Yên Bái, Thái Nguyên và Bắc Cạn. Trên phạm vi quốc tế, loài râu hùm được phân bố từ khu vực Nam Trung Quốc xuống vùng Đông Dương và một số quốc gia khác tại Đông Nam Á.

Râu hùm thể hiện sự ưa ẩm và sự thích hợp với môi trường bóng râm, thường mọc rải rác hoặc tập trung thành từng nhóm dọc theo các bờ khe suối trong khu rừng che phủ. Trong cộng đồng của các cây thảo ưa ẩm, râu hùm thường chia sẻ không gian với các loài khác như thiên niên kiện, vạn niên thanh rừng và loài thu hải đường (Begonia spp)… Cây râu hùm thích môi trường đất có nhiều mùn và có mức pH dao động từ 4,5 đến 6,5. Cây có thể nhân giống vô tính bằng cách cắt ngang thân rễ thành từng khúc nhỏ, mỗi khúc có độ dài khoảng 2 – 3 cm, rồi đặt vào tro bếp và vùi trong cát hoặc đất ẩm.

2. Bộ phận dùng của râu hùm

Là thân rễ, được thu hái quanh năm. Sau khi rửa sạch, thân rễ có thể được thái lát và phơi khô hoặc sấy khô.

Thân rễ, bộ phận dùng của cây Râu hùm

3. Thành phần hóa học

Thân rễ chứa Saponin steroid, có thể tạo ra diosgenin, taccaosid, b-sitosterol khi thủy phân. Các saponin trong cây thường tồn tại dưới dạng furostanol (cấu trúc vòng F mở của khung steroid), và dưới tác dụng của enzym hoặc acid thủy phân, cấu trúc vòng F sẽ đóng lại để tạo thành dạng spirostanol ít phân cực hơn.

*Theo y học cổ truyền

thân rễ của dược liệu có vị cay đắng, tính mát và có tác dụng thanh nhiệt tiêu viêm, giải độc, chỉ thống, lương huyết, và tán ứ. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng toàn cây có độc nên việc sử dụng cần được thực hiện một cách cẩn trọng.

*Theo y học hiện đại

Viện Dược liệu Việt Nam đã tiến hành nghiên cứu chiết xuất chất diosgenin từ thân rễ của cây râu hùm. Chất diosgenin sau đó được sử dụng để tổng hợp các loại thuốc steroid như thuốc chống viêm, thuốc điều tiết nội tiết, thuốc giảm triệu chứng cai đẻ và thuốc tăng hoocmon đồng hóa. Các loại thuốc này có giá trị và thị phần tiêu thụ lớn trên thị trường.

* Công dụng:

Cây râu hùm có vị cay đắng, tính mát và có tác dụng thanh nhiệt, chống viêm, chỉ thống, lương huyết và tán ứ. Thường thì thân rễ của cây râu hùm được nghiền nhỏ và đắp ngoài da để chữa trị các tình trạng thấp khớp. Ở Trung Quốc, thân rễ của cây này được sử dụng để chữa trị nhiều bệnh như viêm loét dạ dày, viêm đại tràng, viêm gan, tăng huyết áp, bỏng lửa, lở ngứa và giải độc sau khi tiếp xúc với thực phẩm không an toàn. Dịch chiết xuất từ thân rễ có tác dụng giảm đau, hạ sốt, chống viêm và ức chế sự phát triển của tế bào ung thư vú. Thân rễ của cây râu hùm cũng được sử dụng bên ngoài để chữa trị tình trạng thấp khớp.

4. Một số bài thuốc hay, kinh nghiệm từ cây râu hùm

1. Chữa trị viêm dạ dày và đại tràng bằng cây râu hùm

Hãy thái nhỏ hoặc xay nhuyễn 20 g râu hùm, sau đó đun sôi cùng 1 lít nước. Đun đến khi còn khoảng 400 ml nước. Chia hỗn hợp này thành 3 phần, uống mỗi phần sau bữa ăn khoảng 30 phút.

2. Điều trị rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ

Kết hợp 10 g củ râu hùm và 15 g củ cỏ gấu. Sau đó, đun với 500 ml nước. Đun đến khi còn 300 ml nước, sau đó chia thành 3 phần và uống trong ngày.

3. Điều trị tình trạng cao huyết áp và mất ngủ

Lấy tầm 20 g củ râu hùm phơi khô và xay thành bột. Sau đó, hãm bột này với 300 ml nước sôi để nguội. Uống hỗn hợp này mỗi ngày, tốt nhất là vào buổi tối trước khi đi ngủ.

4. Điều trị đau thần kinh tọa và đau nhức mình mẩy

Dựa trên kinh nghiệm của người dân tộc Tày tại vùng Tây Bắc, râu hùm được coi là phương pháp hỗ trợ chữa trị đau nhức. Cách thực hiện là sử dụng củ của cây râu hùm để ngâm trong rượu, sau đó ngâm trong một khoảng thời gian trước khi tiến hành uống. Quá trình ngâm và tỷ lệ ngâm cụ thể như sau:

Ngâm 3 kg củ tươi hoặc 1 kg củ phơi khô trong 4 lít rượu gạo ngon, thời gian ngâm là 1 tháng. Rượu râu hùm sẽ mang một vị hơi đắng, nhưng thực tế không quá khó uống. Rượu này được cho là có khả năng giảm đau nhức ở vai gáy, lưng và thích hợp cho những người thường xuyên bị đau nhức. Hằng ngày, nên uống khoảng 2 ly rượu râu hùm trong mỗi bữa ăn.

Điều trị thấp khớp bằng cách sử dụng râu hùm

Râu hùm 50g, giã nhỏ và ngâm trong rượu để tiến hành xoa bóp bên ngoài.

5. Lưu ý khi sử dụng

Theo Giảng viên Cao đẳng Dược TPHCM: Vì khả năng hạ huyết áp, người mắc huyết áp thấp nên hạn chế sử dụng râu hùm hoặc tuân theo liều lượng giảm đi khoảng một nửa so với người khỏe mạnh. Để tránh tình trạng tụt huyết áp, khi tiêu dùng các sản phẩm từ râu hùm, có thể thêm khoảng 3 lát gừng mỏng vào để ổn định huyết áp.

Bởi vì nhận thấy được lợi ích về cả mặt kinh tế và tác dụng của cây Râu hùm, nhiều vùng hiện đang tiến hành khai thác quá mức mà không đảm bảo bền vững, dẫn đến nguy cơ cạn kiệt tài nguyên.

Với những giá trị quan trọng về cả mặt dược liệu và kinh tế như vậy, rất cần thiết tiến hành thu thập và nghiên cứu sâu hơn về tác dụng chữa bệnh của cây râu hùm tại Vườn Quốc gia Pù Mát (Nghệ An) nhằm đảm bảo bảo tồn, bền vững và tối ưu hóa nguồn tài nguyên này. Đặc biệt, cần phải thực hiện các nghiên cứu về ứng dụng để đưa những loài cây râu hùm có giá trị vào các mô hình sản xuất nông nghiệp và lâm nghiệp trong các khu vực miền núi, theo hình thức cây trồng đa dụng.

Việc thực hiện chương trình nhân giống cây râu hùm có thể đồng thời đảm bảo cung cấp nguyên liệu cho việc sản xuất thuốc và tạo cơ hội việc làm mới, đồng thời góp phần giải quyết vấn đề xóa đói giảm nghèo cho cư dân miền núi.

Viện Dược liệu đã tiến hành nghiên cứu và chiết xuất hoạt chất diosgenin từ thân rễ râu hùm. Hoạt chất này được sử dụng để tổng hợp các loại thuốc steroid như thuốc chống viêm, thuốc nội tiết, thuốc cai đẻ và thuốc tăng đồng hóa. Các loại thuốc này ngày càng có nhu cầu cao không chỉ trong nước mà còn trên thế giới.

Tuy nhiên Dược liệu có độc nên người dùng trước khi sử dụng cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc chuyên môn tránh những tác dụng phụ có thể dẫn đến nguy cơ cho sức khỏe./

Nguồn: thuocbac.edu.vn tổng hợp từ DsCKI. Nguyễn Quốc Trung